همانطور که بیان شد در ابتدا فرش قم کیفیت چندان مطلوبی نداشت؛ اما به مرور زمان با نگرش درست به این صنعت ، فرش قم تبدیل به یکی از فرش های ممتاز و نفیس با نقش های زیبا و مطرح شده است. آنچه که بیش از همه چیز موجب مطرح شدن این فرش شده ، مهارت بافندگان آن است.
در حال حاضر بافت فرش در ایران ، در شهر های مختلفی از جمله تبریز ، کرمان ، اصفهان و … انجام می شود؛ اما یک متخصص آگاه در زمینه فرش دستبافت به خوبی متوجه می شود که در پشت این فرش ها گره ها و یا تار و پودها با بی نظمی در کنار هم قرار گرفتند که همین مسئله باعث کاهش کیفیت فرش این مناطق می شود. ولی با مشاهده فرش قم چنین اشکالاتی بر روی فرش دیده نخواهد شد. تا جایی که ممکن است تصور کنید فرش کاملا بدون دخالت دست و با ماشین بافته شده است. علت این همه ظرافت را باید در مهارت بالای بافندگان قمی دانست.
از دیگر ویژگی های این نوع فرش ، این است که از گره فارسی بافت در آن استفاده می شود و گره های فرش به هم تنیده هستند. به طور کلی دو نوع گره ترکی بافت و فارسی بافت در بافت فرش کاربرد دارد و فرش قم با روش فارسی بافت در گره بالا می رود.
تراکم گره در فرش قم بسیار ریز است ، به طوری که در هر یک متر مربع آن تا یک میلیون گره در فرش به هم تنیده می شوند تا نقش ها شکل بگیرد. این مسئله به خوبی نشان از ظرافت بسیار بالای این فرش دارد. همچنین این وسعت از گره فقط در بافت فرش ابریشمی قابل استفاده است ، زیرا نخ ابریشم ظرافت بسیار زیادی نسبت به نخ پشم دارد.
برای پودکشی در هر رج نیز از دو پود نازک و کلفت استفاده می رود. پود نازک نیز در رنگ خاکستری ، آبی و یا بژ به کار می رود و در مجموع پود نازک و کلفت هر دو از نخ پنبه هستند. از سوی دیگر پرز در فرش قم کاملاً کوتاه چیده می شود و همین مسئله موجب ظرافت بیشتر فرش خواهد شد. البته با توجه به نخ استفاده شده برای گره ها مقدار پودها نیز متفاوت است. اگر فرش با نخ پشم بافته شود ، پرزها کمی بلندتر از زمانی است که فرش با نخ ابریشم بافته می شود.
طرح های مورد استفاده در فرش قم
برای بافت فرش قم از طرح های بوته ای ، هندسی ، شاه عباسی ، لچک ترنج ، محرمات ، کف ساده ، گل فرنگ ، ظن السلطان ، درختی ، شکارگاه و موزاییکی بختیاری (بندی خشتی) استفاده می گردد. هرکدام از این طرح ها با توجه به پیشینه خاصی ایجاد شده و همچنین شکل های متفاوتی در فرش رعایت می کنند.
به طور مثال در بافت طرح بوته ای نوک بوته ها در یک سمت و در ردیف های موازی هم بافته می شوند. البته برخی اوقات بافندگان طرح های مختلف را با هم ترکیب می کنند و طرحی تازه ایجاد می کنند. مثلاً ممکن است در یک فرش قم با طرح درختی ، نقش محرابی نیز دیده شود و یا اینکه برخی از بافندگان فرش کف ساده می بافند که مانند طرح هراتی دارای ترنج بزرگ شش گوشه و پر از برگ و گل است.
رنگ بندی فرش قم
استفاده از رنگ های متنوع و مختلف در فرش قم باعث زیبایی هر چه بیشتر آن شده است. البته در گذشته تنوع رنگی این فرش بسیار محدود بود؛ اما با تکامل طرح های این نوع فرش ، توجه به تنوع رنگی نیز بیشتر شد. به طوری که در حال حاضر فرش قم در ۱۶ رنگ اصلی تولید می شود.
این رنگ ها شامل لاکی روشن و تیره ، نخودی ، طلایی ، مسی ، آبی روشن و سیر ، قهوه ای سوخته و روشن ، سرمه ای ، کرم روشن و تیره است. این وسعت از تنوع رنگی هر روز در حال گسترش است ، به طوری که در برخی شهرهای قم اخیرا با ۴۰ رنگ فرش بافته می شود. برخی از این رنگ های زیبا شامل گوجه ای ، طوسی ، آبی فیروزه ای ، آبی الماسی ، آبی نفتی ، زیتونی ، پوست پیازی ، شتری ، سدری ، کرم کاهی و دارچینی سیر است.
شهر قم در حال حاضر توجه زیادی به صنعت فرش بافی معطوف کرده است و در این استان تعداد زیادی کارگاه فرش بافی فعالیت می کنند. علاوه بر کارگاه های بزرگ فرش بافی افراد زیادی نیز در خانه های خود در روستا و شهر مشغول فرش بافی هستند که به نوعی کارگاه خانگی محسوب می شود.
این قرش به علت تنوع بالای رنگی ، کیفیت بالای نقشه ، بافت بسیار خوب و ظریف و تنوع زیاد جزء فرش های مطرح است و کشورهای زیادی مانند هندوستان ، چین و پاکستان از طرح های فرش قم الگوبرداری می کنند. همین موضوع باعث شده نمونه های کپی شده از این فرش به بازارهای ایرانی و جهانی صادر شود. در حالی که کیفیت بافت و نخ این فرش بسیار متمایز از فرش های الگو برداری شده از آن است.
کلام آخر
فرش بافی در قم سابقه ای طولانی دارد؛ اما تنها چند دهه است که توجه زیادی به کیفیت نخ و طرح این فرش کیفیت گرفته است. در همین مدت نیز شاهد فرش های بسیار زیبا و ظریفی از این شهر بوده‌ایم؛ به طوری که رجشمار بالا از خصوصیات آن است. در پایان باید گفت: فرش قم فرشی با اصالت است و مهم ترین خصوصیت آن ظرافت بالا در بافت فرشی ظریف و پرداخت استادانه آن است.