نکته ای که همه مادران باید بدانند این است که شیر خودشان تا پایان 4 و حتی 6 ماهگی به تنهایی و بدون اضافه کردن هرگونه غذای کمکی برای شیرخوار کافی است.بعد از 6 ماهگی نیازهای تغذیه ای نوزادفقط با شیر برآورده نمیشود و لازم است علاوه برشیر، غذاهای نیمه جامد نیز شروع شود.
تغذیه تکمیلی در شیرخواران
نکته ای که همه مادران باید بدانند این است که شیر خودشان تا پایان 4 و حتی 6 ماهگی به تنهایی و بدون اضافه کردن هرگونه غذای کمکی برای شیرخوار کافی است.بعد از 6 ماهگی نیازهای تغذیه ای نوزادفقط با شیر برآورده نمیشود و لازم است علاوه برشیر، غذاهای نیمه جامد نیز شروع شود.
سن شروع تغذیه تکمیلی یا کمکی،با زمان از شیر گرفتن فرق دارد.شروع غذاهای کمکی نه تنها میتواند انرزی لازم را برای رشد مناسب شیرخوار تامین کند،بلکه دوران بسیار حساسی برای آموزش تدریجی شیرخوار برای ایجاد عادات غذلیی صحیح و پذیرفتن راحت غذاهای سفره و خانواده در سالهای بعدی است.سن شروع باید بر اساس رشد و نمو شیرخوار باشد.اکثر نوزادان بین 4 تا 6 ماهگی قدرت بلع و خوردن غذاهایی را دارند که اندکی علیظ تر از شیر مادر است.مثل لعاب برنج،حریره،شیربرنج رقیق و....
شروع غذای کمکی در این سن هم به دریافت انرژی لازم و کافی و هم به ایجاد عادتهای تغذیهای مناسب کمک میکند زیرا نوزاد با طعم ها و مزه های مختلف آشنا میشود و به آنها عادت میکند.
اصولا شروع غذای کمکی قبل از 4 ماهگی نه تنها به دلیل آماده نبودن دستگاه گوارش شیرخوار برای پذیرش غذاهایی غیر از شیر اقدام نادرستی است،بلکه تهیه این مواد در فضای غیر بهداشتی ،امکان ایتلای نوزاد به اسهال را افزایش میدهد.
این مسیله از طرفی باعث توقف رشد نوزاد میشود و از طرف دیگر،شروع زودرس تغذیه تکمیلی باعث میشود نوزاد سینه مادر را کمتر بمکد که خود باعث کاهش ترشح شیر مادر خواهد شد.
مناسبترین غذاها برای تغذیه تکمیلی غذاهایی هستند که:
- دارای انرژی و حجم کم باشند.
- تازه و فاقد آلودگی باشندو به روشی پاکیزه و بهداشتی تهیه شوند.
- نرم باشند و هضم آنها اسان باشد.
- در دسترس،ارزان و مناسب عادات غذایی خانواده باشند.
- امکان استفاده از آنها در حجم کمو دفعات مکرر وجود داشته باشد.
اصولی که باید در تغذیه تکمیلی رعایت شود
- مواد غذایی را باید چه از نظر مقدار و چه تنوع کم کم و به تدریج به غذای شیرخوار اضافه کنید.
- از یک نوع غذای ساده استفادهشود و به تدریج به مخلوطی از چند نوع افزایش یابد.
- از یک قاشق مرباخوری و یا حتی کمتر شروع شود و به تدریج به مقدار آن اضافه شود.
- بین اضافه کردن یک نوع ماده غذایی جدید به غذا با مواد قبلی باید بین 5 تا 7 روز فاصله بیندازید تا شیرخوار به غذای اول عادت کند و بعد غذای جدید به او داده شود. اضافه کردن یک به یک و فاصله دار مواد غذایی باعث میشود که:
- اگر شیرخوار با یک غذا ناسازگار است یا آلرژی دارد شما آن ماده غذایی را تشخیص دهید.
- غذا با مقادیر و نوع محدود،تحمل شیر خوار را به تدریج افزایش میدهد و به دستگاه گوارش او فرصت میدهد تا به غذای جدید عادت کند.
- غذا ها در شروع باید بسیار رقیق باشند و غلظت آنها کمی بیشتر از شیر باشد و به تدریج بر غلظت آنها اضافه شود.غلیظ تر و سفت تر کردن تدریجی غذا ها به یادگرفتن عمل جویدن کمک میکند.اگر در شروع تغذیه تکمیلی،شیرخوار به غذای خاصی بیمیلی نشان داد نباید پافشاری کنید یا شیرخوار را مجبور به خوردن کنید.باید به مدت یک تا دو هفته آن غذا را حذف و سپس دوباره به غذای کودک بیفزایید.
- شیر مادر به همراه قطره مولتی ویتامین یا قطره AD تا پایان 6 ماهگی برای شیرخوار کافی است اما بعد از این مدت علاوه بر غذای کمکی باید قطره آهن هم به شیرخوار بدهید.
نکات مهم در تغذیه تکمیلی شیرخواران
زود شروع کردن تغذیه تکمیلی یعنی قبل از 4 ماهگی ،بروز عفونت و اسهال،کم شدن رغبت شیرخوار به مکیدن پستان و در نهایت سوتغذیه را به دنبال خواهد داشت.هم چنین احتمال بروز آلرژی را افزایش میدهد.دیر شروع کردن غذا یعنی بعد از 6 ماهگی هم عوارضی دارد مثلا ممکن است افت رشد را به دنبال داشته باشد و از طرف دیگر باعث میشود که شیر خوار عمل جویدن را یاد نگیرد و آشنا شدن او با مزه ها و قوام های مختلف غذا به تاخیر بیفتد.
با توجه به نیازهای کودک به ویتامین D، بهتر است پوست او در معرض مستقیم نور آفتاب باشد.باید بدانید نور آفتاب از پشت شیشه تاثیر گذار نخواهد بود.در شرایط متعارف و نور کافی آفتاب،اگر بدن برهنه کودک به مدت 10 دقیقه در معرض نور آفتاب قرار گیرد یا فقط سر ،صورت و دستهای او به مدت نیم ساعت در نور آغتاب باشد ،نیاز کودک به ویتامین D تا یک هفته تامین خواهد شد.در غیر این صورت باید دو هفته پس از تولد قطره ویتامینAD یا مولتی ویتامین برای نوزاد شروع شود.
علاوه بر قطره مولتی ویتامین(15 تا 25 قطره ئر روز برای اینکه نیاز یعنی 400 واحد ویتامین D و 1500 واحد ویتامین A در روز تامین گردد)باید همزمان با شروع غذای کمکی یعنی پایان 6 ماهگی قطره آهن خوراکی به مقدار 15 قطره در روز یا شربت آهن به مقدار 1.5 سی سی یا معادل 12.5 میلی گرم شروع شود.باید آهن بین دو وعده شیر مادر به شیرخوار داده شود چون قطره یا شربت آهن رنگ دندانها را تغییر میدهد باید حتی المقدور قطره اهن را در عقب دهان کودک چکاند و بعد از مصرف به شیر خوار مقداری آب خوراند و دندانهای او را با پارچه ا ی نمناک یا مسواک مخصوص انگشتی پاک کرد.
همزمان با شروع تغذیه تکمیلی،باید آب مورد نیاز بدن کودک مورد توجه قرار گیرد.مقدار آب مورد نیاز بدن شیرخوار بستگی به عوامل زیادی دارد مثلا عوامل محیطی،شرایط بدنی و نوع تغذیه.توجه داشته باشید که در هنگام تب و فصول گرم سال یا در مواقعی که کودک اسهال یا استفراغ دارد و آب بدنش را از دست میدهد،نیاز بدنش به آب بیشتر میشود.لازم است که با شروع غذای کمکی به شیرخوار آب سالم نیز داده شود.
در صورتیکه قبل از 6 ماهگیی مصرف آب حتما لازم باشد،باید آب جوشیده وخنک شده مصرف شود.ولی بعد از 6 ماهگی جوشاندن آب لازم نیست،مگر اینکه آب سالم در دسترس نباشد.
باید از اضافه کردن نمک به غذاهای کودک پرهیز شود و نباید طعم غذا با شکر یا عسل و ترشی تغییر داده شود تا کودک بتواند به طعم اصلی غذاها عادت کند.
با در نظر گرفتن اینکه غذا خوردن باید یک عملکرد لذت بخش باشد، هرگز نباید غذایی را به زور به کودک خوراند و اگر کودک از خوردن غذا امتناع کرد نباید به سرعت آنرا با غذای دیگری جایگزین کرد در ابتدا سعی کنید تا با صبر و حوصله غذا را به او بدهید اما به زور متوسل نشوید .در صورتیکه موفق نشدید ، به مدت یک هفته غذا را حذف کنید و بعد دوباره امتحان کنید.
استفاده از غذاهای شیرین و تنقلات به خصوص قبل از غذا ، باعث کم شدن اشتهای کودک میشود و باید از مصرف آنها خدداری شود.
خستگی مفرط،کم خوابی وعدم تحرک کافی در شیرخواران بزرگتر در اشتهای آنها تاثیر میگذارد و باید به ساعات خواب و بیداری آنها توجه کرد.
اگر در اوایل شروع تغذیه ،شیرخوار غذا را از دهانش بیرون میریزد ،دلیل بر بی میلی او به غذا نیست بلکه آنچه مطرح است مسیاله فراگیری تغذیه وعادت کردن به طعم و غلظت غذا و بلع آن است.
اضافه کردن سبزیهای زردو سبز حتی به مقداار کم به غذای روزانه کودک اجباری است
سوپهای بسیار رقیق،پوره سبزیجات بدون چربی و حریره هایی که با غلات پوست دار درست میشوند،شکم پر کن و کم انرزی هستند و فقط گرسنگی کودک را ازبین میبرند و نیازهای تغذیه ای او را کامل تامین نمیکنند.افزایش انرژی غذای کودک با افزودن مقداری روغن یا اردهای سفید به غذا امکان پذیر است و موجب وزن گرفتن کودک میشود.
دفعات غذا دادن به کودکان زیر 3 سال دوبرابر بزرگسالان است و غذا باید با حجم کمتر و انرژی بیشتر داده شود.
اکثر بیماریهای عفونی کودکان به خصوص اسهال،سرخک،سیاه سرفه،عفونتهای دستگاه تنفسی،خود باعث کاهش اشتها ،کاهش جذب غذا و از دست رفتن مواد غذایی از طریق اسهال یا استفراغ و سرانجام از دست دادن انرژی به علت تب و جایگزین نشدن مواد غذایی میشود.باید به تغذیه کودک در این زمان توجه خاصی مبذول شود چون رژیمهای نامناسب و باورهای غلطدر مورد تغذیه در دوران بیماریهای عفونی و تب دار خصوصا اسهال ،افت شدید رشد را به دنبال خواهد داشت.
استراحت دادن به دستگاه گوارش در دوران بیماری های اسهالی لزومی ندارد،بلکه باید غذاهای کم حجم ،پر انرژی ،مایعات فراوان و شیر مادر در برنامه غذایی شیرخوار گنجانده شود.تغذیه در دوران نقاهت بیماریها به منظور وزت گرفتن و جبران وزن از دست رفته با دادن دو وعده غذای اضافی و پرانرژی در این دوران، که اشتهای کودک نیز بیشتر است،جنبه بسیار حیاتی دارد.
بسیاری از موارد افت رشد، از قطع زودرس شیر مادر،عدم شروع غذاهای تکمیلی مناسب در پایان 4تا6 ماهگی و بروز مکرر بیماریهای عفونی و به خصوص اسهال ناشی میشود.