کارگاه آموزش نوروفیدبک

1. نوروفیدبک چیست؟

آموزش نوروفیدبک در توصیف روشی به کار می‌رود که در آن، اطلاعات عصبی به بیماران مبتلا به اختلالات خاص دستگاه عصبی مرکزی(CNS) بازخورد داده می‌شود و تلاش می‌شود تا آنها بیاموزند چگونه کارکرد مغزی خودشان را اصلاح نمایند. نوروفیدبک نوعی بیوفیدبک است که در آن به طور مستقیم روی مغز کار می‌شود و بنا بر هدفی که از پیش تعیین شده است، دامنۀ امواج مغزی، درجۀ هم‌نوسانی و یا اختلاف فاز آماج تغییر قرار می‌گیرند. منطق این روش درمانی بر پایه شرطی سازی عاملی استوار است. ما در حالت عادی قادر به کنترل و تغییر امواج مغز خود نیستیم؛ زیرا نسبت به این امواج آگاهی نداریم. در روش درمانی نوروفیدبک، سعی می‌شود تا این آگاهی از طریق ارائۀ بازخوردهای (فیدبک‌های) بسیار سریع (چند هزارم ثانیه پس از وقوع) به فرد ایجاد شود. همچنانکه این تمرین ادامه می‌یابد، مغز یاد می‌گیرد که چگونه به تولید بیشتر امواجی بپردازد که منجر به عملکرد بهتر می‌شود. اینکه چه امواجی در مغز افزایش و چه امواجی کاهش یابند، کاملاً بستگی به مشکل هر فرد دارد و درمانگر آن را در طول جلسه تنظیم می‌نماید. از  این روش می‌توان به منظور بهبود اختلالاتی چون بیش‌فعالی/کمبود توجه، ناتوانی‌های یادگیری، صرع، هراس و اختلالات اضطرابی، اختلالات مربوط به سوء مصرف مواد، افسردگی، مدیریت استرس، میگرن، سندرم تورت و اختلالات خواب استفاده کرد. این روش تحت عنوان EEG بیوفیدبک، نوروفیدبک و آموزش مغز نیز شناخته می‌شود.

روند یادگیری نوروفیدبک

الف : یادگیری نیمه هشیار يادگيري نيمه هشيار طی فرايندي اتفاق مي‌افتد كه مغز بوسيله آن، بصورت ناخودآگاه، شروع به بازشناسايي خويش روي مانيتور كامپيوتر كرده و سپس به ايجاد تغييرات مطلوب به منظور حفظ میزان مناسب امواج مي‌پردازد. همچنانكه اين اتفاق مي‌افتد فرد كم‌كم احساس جدايي از اين فرايند به او دست مي‌دهد. او احساس مي‌كند كه فقط و بسادگي مشغول تماشاي صفحه و گوش دادن به اصوات است بدون اينكه وقوع اتفاقي را در مسيرهاي عصبي خود احساس کند. اين يادگيري در سطح نيمه هشيار اتفاق مي‌افتد. به خاطر داشته باشيد، گربه‌ها و ساير حيوانات هم مي‌توانند ياد بگيرند كه كاركرد مغزشان را تغيير دهند (وقتي پاداش‌هاي مناسبی دریافت کنند) ولی بصورت هشيار نمي‌توانند تصور كنند كه چه بايد انجام بدهند تا پاداش دريافت كنند. اين يادگيري به مرور زمان و خارج از سطح آگاهي هشيار اتفاق مي‌افتد.

ب : شکل‌گیری یک ارتباط هشیار بین احساسات و حالات مغزی روش دوم يادگيري وقتي است كه ارتباطي هشيار بين نشانه‌هاي هدف (براي مثال صدها و تصاوير راهنما) و احساس فرد پیدا می‌شود. مثلاً، بيشتر مردم نمي‌توانند بيان كنند افزايش آلفا چه احساسي دارد اما مي‌توانند بگويند كه چه زماني اين اتفاق مي‌افتد. اين فرايند يادگيري هشيارانه است و شامل ایجاد يك آگاهي از حسي در بدن است كه پيش از آن نبوده است. در اين روش، افراد قادر خواهند بود تا بصورت ارادي آنچه لازم است انجام دهند تا آن حس دوباره ايجاد شود. افراد می‌گویند که «اين مانند همان حسي است كه وقتي آلفاي بيشتري توليد مي‌كنم دارم».

ج : رشد انعطاف‌پذیری در مسیرهای عصبی در نهايت، تغيير حاصل از تمرين دادن مسيرهاي عصبي با نوروفیدبک مي‌باشد. هر چه مغز بيشتر براي رسيدن به حالت بهينه تمرين كند، در پاسخ به نيازها منعطف‌تر مي‌شود.

2. کاربرد های نوروفیدبک چیست؟

اختلال کمبود توجه/بیش‌فعالی (AD/HD)

لوفتوس و همکاران (2012) در مطالعه ای مروری به بررسی اثربخشی درمان نوروفیدبک بر روی اختلال بیش فعالی و عدم توجه که همراه با اختلالات دیگر باشد پرداخته و اثر بخشی درمان را از نظر کارایی درجه 4 یا« موثر» گزارش نمودند.(مرتبۀ اول به معنای عدم تأیید تجربی و پنجم به معنای «کاملاً مؤثر» می‌باشد).

آرن و همکاران(2009) در مطالعه ای فراتحلیلی اثربخشی درمان نوروفیدبک را بر اختلال بیش فعالی و عدم توجه بررسی نمودند. در این مطالعه مشخص شد که نوروفیدبک از لحاظ کارایی در درمان AD/HD، در یک مقیاس 5 درجه‌ای، مرتبۀ پنجم یا «کاملاموثر»  را برای علائم عدم توجه و تکانشگری دارد و اثرگذاری آن بر روی بیش فعالی درجه سه گزارش شده است.

در ژوئن 2005، در یک مطالعه مروری/ فراتحلیلی، موناسترا و همکارانش با توجه به معیارهای مؤسسه سایکوفیزیولوژی و بیوفیدبک کاربردی (AAPB) و جامعه بین‌المللی نوروفیدبک و پژوهش (ISNR) به ارزیابی اثرات بالینی نوروفیدبک بر AD/HD پرداختند. این مطالعه نشان داد که نوروفیدبک از لحاظ کارایی در درمان AD/HD، در یک مقیاس 5 درجه‌ای، مرتبۀ سوم یا «احتمالاً مؤثر»  را به خود اختصاص می‌دهد ( مرتبۀ اول به معنای عدم تأیید تجربی و پنجم به معنای «کاملاً مؤثر» می‌باشد). مؤلفان یادآور شدند که اثرات مفیدی در مطالعات پنج گروه تصادفی (جمعاً 214 بیمار) مورد تحلیل آنها گزارش شده است و البته رتبه گذاری نوروفیدبک در مورد AD/HD بر اساس نیازبه مطالعات کنترل شده بیشتری برای عوامل مربوط به بیمار و درمانگر انجام شد که ممکن است نتایج را تحت تأثیر قرار داده باشند.

در مطالعه‌اي كه در سه قسمت توسط لوبار ، استاروود ، استار وود ، و او دانل (1995) درباره تأثير نوروفيدبك بر AD/HD انجام شد، 23 نفر مبتلا به AD/HD  8 تا 19 ساله تحت آموزش سه ماهه نوروفيدبك قرار گرفتند. تغييرات در EEG، عملكرد در آزمون متغیرهای توجه (T.O.V.A)، مقياس رفتاري (ADDES)، و عملكرد هوش (WISC-R) پس از درمان مورد ارزيابي قرار گرفت. در قسمت اول بهبودي معناداري در عملكرد T.O.V.A، در قسمت دوم بهبودي معناداري در گزارش والدين  در قسمت سوم افزايش معناداري در امتياز آزمون هوش بدست آمد. اين مطالعه تأثير آموزش نوروفيدبك را روي اندازه‌گيري‌هاي عيني و ذهني، هر دو، و تحت شرايط كنترل شده نسبي  نشان مي‌دهد.

سوء مصرف مواد

سوخاتز و همکارانش در سال 2008 به بررسی اثرگذاری درمان نوروفیدبک بر بیماران مبتلا به سوء مصرف مواد در مقایسه با سایر روش های درمانی پرداختند در این پژوهش مشخص شد که اثربخشی درمان نوروفیدبک در درجه سوم اثربخشی  یا « احتمالا موثر» قرار می گیرد.

کالوی و همکارانش (2008)در یک بررسی طولی بر یک گروه 16 نفره از افراد مبتلا که با استفاده از نوروفیدبک درمان شده بودندمشاهده کردند که بعد در یک پیگیری طولی ( 98-74 ماهه) 3/81% افراد برگشت نداشتند. میزان عدم برگشت گروه گواه به طور معنا داری کمتر بود(40%). 

در يك مطالعه كنترل شده روي 120 بيمار مبتلا به سوءمصرف مواد، اسكات و همكاران (2005)  به اين نتيجه رسيدند كه بيماراني كه بصورت تصادفي براي آموزش نوروفيدبك انتخاب شده بودند، نتايج بهتري از نظر پرهيز از مصرف مواد در پيگيري به مدت يك سال پس از درمان خود نشان دادند و در مقايسه با بيماراني كه درمان‌هاي مكمل و در زماني مساوي با جلسات نوروفيدبك دريافت كرده بودند، مدت بيشتري در درمان باقي ماندند. (77% در مقابل 44% و متوسط 135 روز در مقابل 101 روز، 005/0P<). پس از 46 روز درمان، محققان این پژوهش گزارش دادند كه در گروه نوروفيدبك، نتيجه آزمون TOVA بطور معناداري بهتر شده و همچنين تغييرات مثبت معناداري در حد 5 تا 10 درجه در نتيجه آزمون MMPI-2 حاصل شده است.

اضطراب امتحان

ژو و همکارانش (2009) اثر بخشی نوروفیدبک و بیوفیدبک را بر عملکرد تحصیلی گروهی دانشجو مطالعه نمودند. یافته های این پژوهش نشان می دهند که نوروفیدبک در کنار بیوفیدبک به طورمعناداری اضطراب امتحان، افسردگی و خلقشان را بهبود می بخشد.

دو مطالعه دیگر بر روي تأثير نوروفيدبك بر اضطراب امتحان  انجام شد (هاموند، 2005 ؛ گرت و سیلور، 1976). اين مطالعات دارای انتخاب تصادفي، 4 گروه كنترل درماني مختلف، و يك گروه كنترل ليست انتظار را در بر مي‌گرفتند. در يكي از مطالعات، كاهش معناداري در اضطراب امتحان بدست آمد. در حاليكه در گروه كنترل درمان نشده و گروه آموزش آرميدگي كاهش معناداري ديده نشد. در مطالعه ديگر افراد، دوره‌هایی از آموزش نوروفیدبک و آموزش بيوفيدبك عضلانی دريافت كردند. در اين افراد نمرات اضطراب در مقايسه با گروه درمان نشده به طور معناداري كاهش يافت (001/0P<).

اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)

ویلیام(2008) در مطالعه ای بر روی 10 نفر سرباز جنگی مبتلا به استرس پس از سانحه، اثر بخشی نوروفیدبک بر کاهش افسردگی و عدم توجه ناشی از اختلال را بررسی نمود. نتایج تحلیل کاهش معنی دار علائم را پس از 30 جلسه درمان نوروفیدبک نشان می دهد.

در يك مطالعه كنترل شده تصادفي كه روي PTSD مزمن صورت گرفت (پنیستون و کولکسکی، 1991)، 30 جلسه 30 دقيقه‌اي آموزش نوروفيدبك به درمان سنتي يك گروه 15 نفره از سربازان مبتلا به PTSD بستري در بيمارستان اضافه شد. اين افراد پس از درمان و در يك پيگيري 30 ماهه پس از درمان، با يك گروه 14 نفره كه فقط درمان سنتی دریافت کرده بودند مقایسه شدند. تمام 14 نفر تحت درمان سنتي عود علائم PTSD را همراه داشتند در حاليكه تنها 3 نفر از 15 نفر سرباز تحت درمان اضافي نوروفیدبک بازگشت علائم مشاهده گشت.

صرع

واکر (2010) در مطالعه ای مروری در رابطه با اثربخشی نوروفیدبک بر اختلال صرع این درمان را موثر معرفی کرده و گزارش می کند که در پیگیری های با متوسط 6 سال ( بین 3 تا 9) برگشت علائم وجود نداشته است.

استرمان و لانتز (1988)، 24 فرد مبتلا به صرع مقاوم به دارو را تحت آموزش نوروفيدبك قرار داده و با اجراي مجموعه‌اي از آزمون‌هاي نوروسايكولوژيك در ابتدا، پس از كنترل و پس از درمان، مورد مطالعه قرار دادند. این افراد نقائص مشخصي را در كاركرد حركتي، شناختي و رواني ـ اجتماعي از خود نشان دادند. همچنين اين آزمون‌ها افرادي را كه پس از آموزش، کاهش پایین‌تر یا بالاتر از حد متوسط در تشنج پيدا كرده بودند، متمايز ساختند. افرادي كه بيشترين كاهش تشنج را از خود نشان دادند در مقایسه با افرادی که موفقیت کمتری در بهبودی کسب کرده بودند بيشترين بهبود را در توانايي حل مسئله عمومي كسب كردند اما در بقيه آزمون‌هاي شناختي و حرکتی تفاوت چندانی حاصل نشد. اين افراد همچنين بطور معناداري از ميزان داروي كمتري همراه با آموزش خود، در مقايسه با افرادي كه موفقيت كمتري بدست آورده بودند، بهره گرفتند. در مقایسه با گروه کنترل بهبودي در عملكرد حركتي و شناختي تنها در افرادي كه بيشترين كاهش را در ميزان تشنج از خود نشان داده بودند ظاهر شد.

اوتیسم

تامسون و تامسون(2009)در مطالعه ای مروری بر 150 فرد مبتلا به آسپرگر و 9 فرد مبتلا به اوتیسم در یک دوره 15 ساله، به بررسی اثربخشی نوروفیدبک پرداختند.نتایج بررسی نشاندهنده کاهش علائم عدم توجه، اضطراب، ضعف اجتماعی، و بهبود وضعیت تحصیلی و عملکرد هوشی می باشد.

كوبن و پادولسكي(2007)، 37 بيمار اوتيستيك را تحت 20 جلسه آموزش نوروفيدبك قرار دادند. در اين مطالعه گروه كنترل و گروه آزمایش از لحاظ سن، جنس، نژاد، دست برتري، درمان‌هاي ديگر و شدت اوتیسم همتا شده بودند.

نتايج نشان‌دهندۀ آن بود که در 89%  افراد بهبود در علائم اوتیسم رخ داده است. تحليل آماري حاكي از بهبود معنادار در افراد تحت درمان با نوروفيدبك در مقايسه با گروه كنترل لیست انتظار بود. یافته مهم دیگر کاهش چهل درصدی در علائم هسته‌ای  اوتیسم ( با استفاده از نمره کلATEC ) و کاهش ارتباطات مغزی بیش از اندازه در گروه آزمایش  بود . شواهد حاصل از اندازه‌گيري‌‌هاي گوناگون حاكي از آن است كه نوروفيدبك يك درمان مؤثر براي اوتیسم است. در اين مورد، يك فاكتور مهم در توضيح بهبود علائم بالینی در گروه آزمايش مي‌تواند استفاده از نوروفيدبك براي كاهش ارتباطات مغزي بيش از اندازه باشد.

پیشینه پژوهشی

 در جدول زیر خلاصه‌ای از مطالعات صورت گرفته در زمینۀ نوروفیدبک آورده شده است. (براساس دیتابیس Pubmed؛ تعداد مقالات در سایر دیتابیس ها بسیار بیشتر است)

سایر اختلالات:

ادامه مطلب در:
اثربخشی نوروفیدبک 
3. چرا پارند؟

هفت دليل براي انتخاب پارند به عنوان مركز ارائه دهنده خدمات تكنولوژيك

1.برگزاری دوره های آموزشی: برگزاری دوره های آموزشی و ارائه مدرک از دانشگاه علوم بهزیستی و توانبخشی به همراه امتیاز باز آموزی

2.مرجع آموزش متخصصان: اكثر كساني كه در ايران از نوروفيدبك استفاده مي‌كنند توسط متخصصان مركز پارند آموزش داده شده‌اند.

3.پشتوانه تجربي بالا: برخي از درمانگران مرکز پارند از اولين كساني هستند كه نوروفيدبك را در ايران به عنوان يك روش درماني بكار برده‌اند.

4.استفاده از آخرين دستاوردهاي علمي جهان: مركز پارند از طريق همكاريهاي بين المللي خود توانسته است آخرين روشهاي اثبات شده علمي را گرد هم آورد. استفاده همزمان از نوروفيدبك و بيوفيدبك و تلفيق درمان با آموزشهاي خاص مغز بخشي از اين دستاوردهاست.

5.ارزيابي جامع و دقيق: استفاده از مصاحبه تشخيصي دقيق، مشاهده رفتاري، آزمونهاي روانشناختي كامپيوتري و منحصر به فرد، بررسي مغز از طريق QEEG و ERP يكي ديگر از وجوه تمايز مركز پارند از ساير مراكز ديگر است.

6.بهبود چند جانبه:متخصصان مركز پارند معتقدند كه درمان موثر و يا ارتقا توانمنديهاي فردي نيازمند استفاده از روشهاي مختلف به صورت همزمان است و براي موفقيت در اين راه بايد روشهاي مختلف (نوروفيدبك، بيوفيدبك، آموزش مغز، بازي درماني، پارياد و ...) را با هم تركيب نمود.

7.منصفانه بودن هزينه ها: با توجه به حرفه‌اي بودن تيم درمان و روشهاي درماني-ارتقايي منحصر به فرد، هزينه‌هاي خدمات ارائه شده توسط مركز پارند بسيار منصفانه است.
 

4. هدف از گذراندن دوره نوروفیدبک در مرکز پارند چیست؟

کارگاه آموزشی نوروفیدبک در مرکز پارند در دو سرفصل آموزشی کارگاه نوروفیدبک عمومی و کارگاه نوروفیدبک پیشرفته برگزار میشود.

در کارگاه نوروفیدبک عمومی چه چیزی یاد میگیریم؟

هدف از برگزاری کارگاه سه روزه نوروفیدبک عمومی، آشنا ساختن متخصصان با کاربردهای بالینی و ارتقایی نوروفیدبک می باشد. به افراد شرکت کننده، گواهی شرکت در دوره اعطا خواهد شد. 
انتظار می رود پس از پایان دوره، افراد شرکت کننده موارد زیر را فراگیرند (دوره به صورت تئوری و عملی ارائه می گردد)

1. استفاده از فرمهای ارزیابی مناسب برای جلسه اول و پایش نتایج هر 10 جلسه یکبار 
2. پیدا کردن نقاط روی سر براساس سیستم 10-20
3. ثبت Base line 4 گانه در روز اول درمان و ثبت آن 
4. بررسی وضعیت امواج مغزی جلو-پشت و نیمکره راست-چپ براساس Base line 4 گانه 
5. بدست آوردن شاخص توجه (Attention Index) 
6. ثبت Baseline در ابتدای هر جلسه درمانی 
7. بررسی آرتیفکت ها پس از ثبت Baseline در هر جلسه 
8. تشخیص آرتیفکت های مختلف در هنگام درمان با نوروفیدبک
9. استفاده از پروتکل های monopolar و bipolar براساس نیاز فرد و تشخیص اختلال 
10. استفاده از پروتکل های مرتبط با اختلات آموزش داده شده در کارگاه 
11. کار با آستانه ها (چگونگی استفاده از آستانه اتوماتیک و Manual؛ حذف یک آستانه از روند درمان؛ تغییر فرکانس های مربوط به هر آستانه؛ استفاده از سیستم امتیازدهی برای افزایش مهارت فرد) 
12. تقسیم جلسه براساس نقاط و پروتکل ها به نحوی که حداکثر 45 دقیقه جلسه درمان به طول انجامد.  
13. گرفتن Trend Report هر 10 جلسه یکبار 
14. تغییر پروتکل براساس نیاز فرد (تغییر جای الکترود، نوع مونتاژ و ...)

در کارگاه نوروفیدبک پیشرفته چه چیزی یاد میگیریم؟

انتظار می رود پس از پایان دوره نوروفیدبک پیشرفته، افراد شرکت کننده موارد زیر را فراگیرند (دوره به صورت تئوری و عملی ارائه می گردد).

1. بدست آوردن مقدار واقعی آلفای فرد
2. اجرای پروتکل آلفا/تتا برای درمان اختلالات اضطرابی، ولع اعتیاد و ارتقا عملکرد
3.  طراحی وایجاد پروتکلهای مختلف برای اختلالات ADHD، LD، اختلالات اضطرابی، درد مزمن و ...
4.  طراحی و ایجاد اسکرینهای درمانی
5.  استفاده از QEEG به عنوان راهنمای درمان با نوروفیدبک
6.  آشنایی با متدهای مختلف نوروفیدبک شامل Othmer Method، TLC، Z-Score Training  و ...
7.  آشنایی با چگونگی استفاده همزمان از نوروفیدبک و بیوفیدبک
8. بررسی موضوعات مظرح شده در دوره مقدماتی نوروفیدبک؛ سوال و جواب و رفع اشکال
9. مقدمه‌ای بر نقشه مغزی (QEEG): مونتاژها، توان مطلق، توان نسبی، آسیمتری، کوهرنس، دیتابیس نرمال و غیره
10. بحث در مورد مقاله هاموند و کریک
11. پروتکل آلفا/تتا (مفاهیم ایه پروتکل آلف/تتا، طراحی درمان، تصویرسازی)- تمرین عملی
12. مقدمه‌ای بر نقشه مغزی (QEEG): مونتاژها، توان مطلق، توان نسبی، آسیمتری، کوهرنس، دیتابیس نرمال و غیره

5. کارگاه های نوروفیدبک که به تازگی در مرکز پارند برگزار شده اند؟

کارگاه آموزشی نوروفیدبک عمومی تاریخ 30 خرداد الی 1 تیر 
کارگاه آموزشی نوروفیدبک عمومی تاریخ 26 الی 28 اردیبهشت 
کارگاه آموزشی نوروفیدبک پیشرفته تاریخ 13 و 14 اردیبهشت 
کارگاه آموزشی نوروفیدبک عمومی تاریخ 29 الی 31 فروردین 
 

6.  شرکت کنندگان در کارگاه نوروفیدبک چه کسانی هستند؟

در لینک زیر میتوانی اسامی افرادی که در دوره ها مختلف کارگاه نوروفیدبک شرکت کرده اند را مشاهده کنید.

شرکت کنندگان